นกเงือก..ความงามแห่งป่าฮาลา-บาลา

:: นกเงือกผู้บ่งชี้ความอุดมสมบูรณ์ของป่า ::         

นกเงือกจัดอยู่ในกลุ่มนกโบราณ  กำเนิดมาตั้งแต่สมัยอีโอซีน  ในยุคเทอร์เชียรี (ประมาณ 58 – 36 ล้านปีมาแล้ว) ทั่วโลกมี 2 วงศ์  ในประเทศไทยพบ 1 วงศ์  คือวงศ์ Bucerotoidae  โดยที่นกในวงศ์นี้มีทั้งสิ้น 8 สกุล รวม 54 ชนิด ในประเทศไทยพบนกเงือก 13 ชนิด 4 สกุล คือ สกุลนกแก็ก (Genus Anthracoceros)  สกุลนกกก (Genus Buceros) สกุลนกเงือกปากดำ (Genus  Anorrhinus) และสกุลนกเงือกคอแดง (Genus Aceros)

ลักษณะเด่นของนกเงือกคือ มีปากใหญ่  ขากรรไกรบนมีโหนกแข็ง  ภายในโหนกแข็งกลวง  และประกอบด้วยเยื่อคล้ายลักษณะฟองน้ำ  ยกเว้นเพียงนกชนหินเท่านั้นที่ข้างในโหนกตัน  อีกลักษณะหนึ่งที่มันแตกต่างจากนกขนาดใหญ่ชนิดอื่นคือ  เวลาบินจะเกิดเสียงดัง  เนื่องจากขนที่ปีกของนกจะมีขนคลุมขนปีก  ทำให้ลมไม่สามารถลอดผ่านปีกได้  แต่นกเงือกซึ่งจัดอยู่ในกลุ่มนกโบราณ  ยังไม่มีขนคลุมขนปีก  ทำให้ลมผ่านช่องขนปีก  เวลาบินจึงเกิดเลียงดัง  ซึ่งในนกเงือกแต่ละชนิดจะมีเสียงที่เกิดจากการบินจะแตกต่างกัน  บางครั้งเพียงแค่ได้ยินเสียงก็สามารถคาดเดาได้ว่าเป็นนกเงือกชนิดใดแม้จะไม่เห็นตัวนก

บทบาทสำคัญ 

เนื่องจากนกเงือกเป็นนกที่มีขนาดใหญ่   การมีนกเงือกในพื้นที่มากแสดงให้เห็นว่าพื้นที่นั้นมีความอุดมสมบูรณ์ มีปริมาณ และความหลากหลายของพืชและสัตว์มากพอที่จะรองรับประชากรของนกเงือกจำนวนมากได้ นกเงือกจึงถูกใช้เป็นดัชนีบ่งชี้ความอุดมสมบูรณ์ของป่า  (Indicator species) เป็นสัญลักษณ์ของป่าดิบ ซึ่งในอดีตพบได้เกือบทั่วทุกหนแห่งในประเทศไทย แต่ในปัจจุบันหากต้องการเห็นนกเงือกต้องเป็นป่าที่อุดมสมบูรณ์เท่านั้น
เมื่อนกเงือกลดจำนวนลงไป ก็จะส่งผลโดยตรงต่อระบบนิเวศของป่า สิ่งมีชีวิตชนิดอื่นๆก็จะได้รับผลกระทบทั้งทางตรงและทางอ้อม อาจทำให้พันธุ์ไม้ที่เป็นอาหารหลักของนกเงือกหายไปจากป่า เนื่องจากไม่มีสัตว์ที่ช่วยกระจายพันธุ์ไม้ให้

นกเงือกทำหน้าที่สำคัญในการรักษาความหลากหลายของพืช และเนื่องจากนกเงือกกินอาหาร  ทั้งพืชและสัตว์  กินผลไม้หลากหลายชนิด  ซึ่งพืชอาหารของนกเงือกมีมากกว่า 100 ชนิด  พืชอาหารหลักที่นกเงือกกินคือ ลูกไทร  ดังนั้น  ต้นไทรสุกที่อยู่ในป่าจะเป็นแหล่งรวมของสัตว์หลายชนิด  เนื่องจากนกเงือกมีพฤติกรรมที่กินผลไม้สุก โดยเฉพาะผลไม้ขนาดใหญ่ที่มีขนาดมากกว่า 1.5 เซนติเมตร  ซึ่งนกขนาดเล็กไม่สามารถนำพาได้ เช่น (Polyalthia spp.) ตาเสือ ( Dysoxylum  macrocarpus ) และที่สำคัญคือกินโดยไม่ทำลาย โดยจะกินเฉพาะในส่วนที่เป็นเนื้อและไปคายเมล็ดหรือถ่ายมูลที่มีเมล็ดในที่ที่ไกลจากต้มแม่ไม้นั้น  นกเงือกจึงมีบทบาทเด่นในการกระจายพันธุ์ไม้ป่า 
นอกจากจะกินพืชเป็นอาหารหลักแล้ว นกเงือกยังเป็นเป็นสัตว์ผู้ล่าที่ช่วยควบคุมประชากรสัตว์ขนาดเล็ก เช่น แมลง สัตว์เลื้อยคลานต่างๆ โดยเฉพาะในป่าที่ไม่มีสัตว์ผู้ล่าขนาดใหญ่ เช่น  เสือ  หรือหมาไน  เป็นต้น  นกเงือกจึงมีบทบาทสำคัญในการรักษาสมดุลและความหลากหลายของระบบนิเวศ 

>> รังในโพรงบนต้นไม้ใหญ่